Autistik spektr pozuntusu, əlamətləri.

♦Autistik spektr pozuntusu♦ uşağın ətraf insanlarla ünsiyyətə daxil olmaması, özünə sərf edən hadisələrə laqeyd olmaması və təkrarlanan davranış pozulmaları olan streotipiyalarla müşahidə edilən problemdir. Autizm spektr pozğunluğunda “spektr” termini simptomların geniş spektrini və şiddətini ifadə edir.
Autizm spektri pozğunluğuna əvvəllər ayrı hesab edilən formalara bölünürdü – autizm, Asperger sindromu, uşaqlıq dezinteqrativ pozğunluğu və yayılan inkişaf pozğunluğunun təyin olunmamış forması. Bəzi insanlar hələ də “Asperger sindromu” terminindən istifadə edirlər, ümumiyyətlə autizm spektri pozğunluğunun yüngül forması olduğu düşünülür.
Autizm spektrinin pozulması erkən uşaqlıqdan başlayır və nəticədə cəmiyyətdə – məsələn, sosial, məktəb və işdə problemlər yaradır. Çox vaxt uşaqlar ilk il ərzində autizm əlamətlərini göstərirlər. Az sayda uşaq ilk ildə normal inkişaf edir, daha sonra autizm əlamətlərini inkişaf etdirdikdə 18 – 24 aylıq arasında Reqressiya dövrü keçir.
Autizm spektri pozğunluğu intensiv, erkən müalicə bir çox uşağın həyatında böyük fərq yarada bilər.
♦Simptomları♦
Bəzi uşaqlar erkən körpəlikdə autizm spektri pozğunluğunun əlamələrini göstərir, məsələn, •göz təmasının azalması, •adlarına reaksiya olmaması və ya •baxıcılara laqeydlik. Digər uşaqlar həyatının ilk bir neçə ayı və ya ili ərzində normal inkişaf edə bilər, lakin sonra birdən özünə qapanır və ya aqressiv olur və ya artıq əldə etdikləri dil bacarıqlarını itirir. Əlamətlər adətən 2 yaşa qədər görünür.
Autizm spektri pozğunluğu olan hər bir uşağın özünəməxsus davranış nümunəsi və şiddət səviyyəsi ola bilər – aşağı fəaliyyətdən yüksək fəaliyyətə qədər.
Autizm spektri pozğunluğu olan bəzi uşaqlar öyrənməkdə çətinlik çəkir, bəzilərində isə normaldan daha aşağı intellekt əlamətləri var. Pozğunluğu olan digər uşaqlar normal və yüksək intellektə malikdirlər – onlar tez öyrənirlər, lakin ünsiyyət qurmaqda və bildiklərini gündəlik həyatda tətbiq etməkdə və sosial vəziyyətlərə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkirlər.
Hər bir uşaqda simptomların unikal qarışığı olduğundan, şiddəti müəyyən etmək bəzən çətin ola bilər. Bu, ümumiyyətlə, qüsurların səviyyəsinə və onların fəaliyyət qabiliyyətinə necə təsir etdiyinə əsaslanır.
Aşağıda autizm spektri pozğunluğu olan insanlar tərəfindən göstərilən bəzi xüsusiyyətlər verilmişdir:
√Sosial ünsiyyət və qarşılıqlı əlaqə
√Autizm spektri pozğunluğu olan bir uşaq və ya yetkin şəxsin sosial qarşılıqlı əlaqə və ünsiyyət bacarıqları ilə bağlı problemləri ola bilər, o cümlədən bu əlamətlərdən hər hansı biri:
√Onun adına cavab vermir və ya bəzən sizi eşitmir
√Qucaqlaşmağa və tutmağa müqavimət göstərir və sanki tək oynamağa, öz dünyasına çəkilməyə üstünlük verir
√Göz təması zəifdir və üz ifadəsi yoxdur
√Danışmır və ya nitqi gecikir və ya əvvəlki sözləri və ya cümlələri söyləmək qabiliyyətini itirir
√Söhbətə başlaya və ya davam etdirə bilmir
√Qeyri-normal ton və ya ritmlə danışır və mahnı oxuyan səsdən və ya robota bənzər nitqdən istifadə edir
√Sözləri və ya ifadələri hərfi təkrarlayır, lakin onlardan necə istifadə edəcəyini başa düşmür
√Sadə sualları və ya istiqamətləri başa düşmür
√Duyğu və ya hissləri ifadə etmir və başqalarının hisslərindən xəbərsiz görünür
Bəs Nə vaxt Həkimə müraciət etmək lazımdır?
Körpələr öz sürəti ilə inkişaf edir və bir çoxları bəzi valideynlik kitablarında olan dəqiq qrafiklərə əməl etmirlər. Ancaq autizm spektri pozğunluğu olan uşaqlar adətən 2 yaşından əvvəl inkişaf gecikməsinin bəzi əlamətlərini göstərirlər.
Əgər uşağınızın inkişafı ilə bağlı narahatsınızsa və ya uşağınızın autizm spektrinin pozğunluğundan şübhələnirsinizsə, narahatlıqlarınızı həkiminizlə müzakirə edin. Pozğunluqla əlaqəli simptomlar digər inkişaf pozğunluqları ilə də əlaqələndirilə bilər.
Autizm spektri pozğunluğunun əlamətləri tez-tez dil bacarıqlarında və sosial qarşılıqlı əlaqədə aşkar gecikmələr olduqda inkişafın əvvəlində görünür. Həkiminiz uşağınızın koqnitiv, dil və sosial bacarıqlarında gecikmələrin olub olmadığını müəyyən etmək üçün inkişaf testləri tövsiyə edə bilər, əgər uşağınız:
√6 aya qədər təbəssüm və ya xoşbəxt ifadə ilə cavab vermirsə
√9 aya qədər səsləri və mimikaları təqlid etmirsə
√12 aya qədər boşboğazlıq etmirsə
√14 aya qədər işarə və ya dalğa kimi jest etmirsə
√16 aya qədər tək söz demirsə
√18 aya qədər “inandırmaq” və ya bəsit iddialar etmirsə
√24 aya qədər iki sözlü ifadələr demirsə
İstənilən yaşda dil və ya sosial bacarıqlarını itirə bilir.
